Γιατί οι άνθρωποι αρνούνται την κλιματική αλλαγή;

Πρόσφατα είδα σε βίντεο μια αντιμαχία (debate) με τον τίτλο Το κλίμα της Γης αλλάζει ή το αλλάζουμε; μεταξύ δύο διακεκριμένων Ελλήνων καθηγητών που είχε διεξαχθεί το Νοέμβριο του 2011 στο Ίδρυμα Ευγενίδου. Την εκδήλωση, που είχαν οργανώσει οι σύλλογοι αποφοίτων του ΜΙΤ και του Πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν,  παρακολούθησαν περισσότερα από εκατό μέλη των παραπάνω συλλόγων. Όσα ειπώθηκαν από τους δύο ομιλητές ήταν ενδιαφέροντα, αλλά αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι ότι στην ψηφοφορία πριν την έναρξη της αντιμαχίας υπερίσχυσε ελαφρώς η άποψη ότι το κλίμα το αλλάζουμε, αλλά στην ψηφοφορία που έγινε στο τέλος της συζήτησης υπερίσχυσε ελαφρώς η άλλη άποψη.  



Επειδή οι συμμετέχοντες στην εκδήλωση και την ψηφοφορία  υψηλού επιπέδου επιστήμονες στην πλειονότητά τους δεν ήταν κλιματολόγοι, μπορεί κάποιος να πει ότι τα επιχειρήματα και οι ικανότητες του ενός εκ των δύο εισηγητών ήταν αυτά που ανέτρεψαν το αρχικό αποτέλεσμα. Όμως, παρακολουθώντας προσεκτικά τη συζήτηση, διαπίστωσα ότι το μεγαλύτερο μέρος της αναλώθηκε στις αδυναμίες των κλιματικών μοντέλων, τις ατυχείς ενέργειες ορισμένων κλιματολόγων  που κατηγορήθηκαν στο παρελθόν για παραποίηση στοιχείων και στην οικονομική διάσταση του θέματος. Δεν ζητήθηκε π.χ. από τους αρνητές της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής να αναφέρουν τα φυσικά αίτια της ανόδου της θερμοκρασίας των τελευταίων δεκαετιών (η επίκληση της φυσικής μεταβλητότητας δεν αρκεί), η οποία έχει πλέον επιφέρει δραματικές αλλαγές στην κρυόσφαιρα, και όχι μόνο, του πλανήτη ή να εξηγήσουν γιατί σε παγκόσμιο επίπεδο η μεγάλη πλειονότητα των ειδικών θεωρεί την κλιματική αλλαγή ανθρωπογενή. Είναι όλοι τους διαπλεκόμενοι με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ή ανόητοι; Έχω τη γνώμη ότι σήμερα, δύο και πλέον χρόνια μετά από εκείνη τη συζήτηση, τα πράγματα είναι πιο καθαρά. Όσα συμβαίνουν στον πλανήτη δεν είναι προγνώσεις μοντέλων για τις επόμενες δεκαετίες, αλλά η πραγματικότητα  για την οποία ο άνθρωπος έβαλε και συνεχώς βάζει το χεράκι του. Η θέση μου στο θέμα των αιτίων της παρούσας κλιματικής αλλαγής είναι γνωστή και καταγεγραμμένη στα βιβλία και τα άρθρα μου. Με προβληματίζει, όμως, ένα άλλο ζήτημα. Γιατί η πλειονότητα των ανθρώπων «κλείνει τα μάτια» μπροστά στην κλιματική αλλαγή; 

 
Για να απαντήσει κάποιος στο παραπάνω ερώτημα, πρέπει να δει ξεχωριστά τις διαστάσεις του πολυδιάστατου προβλήματος της κλιματικής αλλαγής. Η επιστήμη, η τεχνολογία, η οικονομία, οι πολιτικές διαμάχες, η φιλοσοφία και  ανθρώπινη ψυχολογία παίζουν κάθε μια και όλες μαζί το ρόλο τους. Με άλλα λόγια, η κλιματική αλλαγή δεν είναι απλά ένα πρόβλημα που περιμένει τη λύση του. Είναι ένα περιβαλλοντικό, πολιτισμικό και πολιτικό φαινόμενο που αλλάζει άρδην τον τρόπο που σκεπτόμαστε για τους εαυτούς μας, τις κοινωνίες μας και γενικότερα για την ανθρωπότητα πάνω στον πλανήτη.  Δεν είναι έλλειψη πληροφόρησης ή ενδιαφέροντος, ούτε ζήτημα αδυναμίας των ειδικών να πείσουν τους πολίτες να αναλάβουν δράση. Η αμερικανίδα ψυχολόγος Kary Marie Norgaard στο βιβλίο της Living in Denial: Climate Change, Emotions and Everyday Life  το ονομάζει συναισθηματικό μούδιασμα. Μια κοινωνικά οργανωμένη άρνηση που σχετίζεται με το γεγονός ότι στην περίπτωση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής είμαστε ταυτόχρονα θύτες και θύματα μιας φαινομενικά ανυπέρβλητης περιβαλλοντικής κρίσης που μας παραλύει. Θα πρόσθετα ότι ως θύτες μας ενοχλούν οι επώδυνες αλήθειες, τις οποίες δεν αποδεχόμαστε εύκολα με το βασικό επιχείρημα ότι από πλευράς μεγέθους το φταίξιμό μας είναι απειροελάχιστο και ως θύματα συχνά καταφεύγουμε σε θεωρίες διεθνών συνομωσιών για να δικαιολογήσουμε την αδυναμία μας να κάνουμε κάτι.
Πέρα από αυτό, οι άνθρωποι πολλές φορές σκέπτονται σοβαρά τη λύση των προβλημάτων εκείνων για τα οποία νομίζουν ότι μπορούν να ληφθούν μέτρα. Και η κλιματική αλλαγή δεν συγκαταλέγεται σε αυτά τα προβλήματα. Στο ίδιο μήκος κύματος με την Kary Marie Norgaard βρίσκεται και ο  καθηγητής του Πανεπιστημίου East Anglia Mike Hulme, ο οποίος στο βιβλίο του Why We Disagree About Climate Change: Understanding Controversy, Inaction and Opportunity δεν θεωρεί ως απλή «απειλή» το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Έχει την άποψη ότι αυτό μπορεί να δράσει καταλυτικά στην αναθεώρηση της αντίληψής μας για τη θέση μας στον κόσμο και ακριβώς λόγω της σημαντικότητας και του μεγέθους του είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί.  Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Hulme: « Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής δεν μπορούμε να το λύσουμε και θα μάθουμε να ζούμε με αυτό». 
 
Όλα τα παραπάνω εξηγούν γιατί οι όποιες επιστημονικές αντιθέσεις, τα υπαρκτά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα ή η αβεβαιότητα των κλιματικών μοντέλων -λες και η επιστήμη ήταν ποτέ βέβαιη για οποιαδήποτε θέση της- είναι κατά βάθος τα άλλοθί μας, τα αδύναμα επιχειρήματά μας με τα οποία προσπαθούμε να πείσουμε τους εαυτούς τους και τους άλλους ότι δεν συμβαίνει κάτι κακό με το κλίμα της Γης. Έτσι, φοβούμενοι να κοιτάξουμε την πραγματικότητα, βάζουμε το κεφάλι μας στην άμμο και συνεχώς ψελλίζουμε ότι τα περίεργα που διαδραματίζονται στον πλανήτη είναι αποτελέσματα της φυσικής μεταβλητότητας του καιρού και του κλίματος. Πολλοί περιμένουν να βάλουν το δάχτυλό τους «επί τον τύπον των ήλων» για να πειστούν ότι η απορρύθμιση του κλιματικού συστήματος έχει αρχίσει. Λες και τότε θα έχει η ανθρωπότητα το χρόνο και τον τρόπο να αντιδράσει. Η εκστρατεία ενημέρωσης των πολιτών για την κλιματική αλλαγή με στόχο τη λήψη μέτρων και πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού έχει σε μεγάλο βαθμό αποτύχει. Οι πολλές διαστάσεις του προβλήματος και οι αντικειμενικές δυσκολίες είναι δύο από τους βασικούς λόγους της αποτυχίας, αλλά δεν είναι μόνο αυτοί. Υπάρχουν και άλλοι σοβαροί λόγοι τους οποίους θα συζητήσουμε κάποια άλλη φορά. 
 
21 Φεβρουαρίου 2014
 
Δημήτρης Ζιακόπουλος
Μαθηματικός-Μετεωρολόγος

Προηγούμενο άρθροΕκπαιδευτικοί της Πελ/σου διαμαρτυρήθηκαν στην Τρίπολη για το μέτρο της αξιολόγησης (vid,ph)
Επόμενο άρθροΣχεδιασμός και προτάσεις για θέματα τουρισμού στην Πελ/σο ενόψει ΣΕΣ 2014-2020 (vid, ph)