Ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας κατά την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων, επισήμανε τις προθέσεις του, να στηρίξει την τοπική αυτοδιοίκηση, προαναγγέλλοντας τη ριζική αναθεώρηση του ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ σε σχέση με τη διάρθρωση και τις αρμοδιότητες.
Οι προθέσεις της Κυβέρνησης καθώς και οι προ ημερών σχετικές δηλώσεις του υπουργού εσωτερικών κ. Βούτση, μου δίνουν την αφορμή και την ευκαιρία, να διατυπώσω τις απόψεις μου.
Κατ’ αρχήν θεωρώ πως η εισαγωγή μεταρρυθμιστικών διατάξεων, πρέπει να διασφαλίζει την ύπαρξη ισχυρών Δήμων κατά τρόπο που η τοπική αυτοδιοίκηση να απολαμβάνει ευρείας αυτονομίας ως προς τις αρμοδιότητες, τους τρόπους άσκησης αυτών και ως προς τα αναγκαία μέσα για την εκπλήρωση της αποστολής της. Ο ισχύων Δημοτικός Κώδικας παρά τις κατά καιρούς προσαρμογές του με τις διατάξεις του Ευρωπαϊκού Χάρτη της τοπικής αυτονομίας, δεν εναρμονίζεται πλήρως με αυτές, γιατί ή Χώρα μας επιφυλάχθηκε να αναλάβει την υποχρέωση δέσμευσης σε ορισμένες ουσιώδεις από αυτές που θα συνέβαλαν αποτελεσματικά στην πολιτική και οικονομική ανεξαρτησία της αυτοδιοίκησης.
Είναι γνωστό πως με το νόμο 1850/89 κυρώθηκε ο ευρωπαϊκός χάρτης της τοπικής αυτονομίας που αποτελεί το νομικό πλαίσιο δια του οποίου προσδιορίζονται και διασφαλίζονται οι αρχές της αυτοδιοίκησης ενός από τα βάθρα της Δημοκρατίας που το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει αποστολή να το υποστηρίζει και να το προωθεί. Ωστόσο ο χάρτης ως προϊόν συμβιβασμού διαφορετικών αντιλήψεων, αφήνει δυνατότητες για πολλές ερμηνείες και πολιτικές πρακτικές και η υλοποίηση των αρχών του, μένει στη διακριτική εξουσία της κεντρικής εξουσίας. Αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών πρακτικών ήταν να κατατεθεί στη Βουλή (1989) ο χάρτης από τον τότε Υπουργό εσωτερικών «κουτσουρεμένος» έτσι ώστε να ενισχύεται ο κυβερνητικός συγκεντρωτισμός και να απονέμονται στις τοπικές αρχές, εξουσίες που θέλει η εκάστοτε Κυβέρνηση χωρίς να χρεώνεται και με πολιτικό κόστος και δαπανηρές για τον κρατικό προϋπολογισμό εκχωρήσεις αρμοδιοτήτων χωρίς τη συνοδεία αντίστοιχων πόρων.
Με τον όρο «αυτονομία» εννοώ την ικανότητα του φορέα να αυτοκυβερνάται και να αυτονομοθετεί στα πλαίσια μιας ουσιαστικής πολιτικής, διοικητικής και φορολογικής αποκέντρωσης, θεσμικά κατοχυρωμένης δια της μετεξέλιξης της τοπικής αυτοδιοίκησης σε τοπική αυτονομία που ασφαλώς σε καμιά περίπτωση δεν θα σημαίνει «ομοσπονδοποίηση» του κράτους.
Μια τέτοια μετεξέλιξη, θα αποτελέσει πράγματι μια ουσιαστική θεσμική μεταρρύθμιση. Διαφορετικά η διατήρηση του υφιστάμενου νομικού καθεστώτος που διέπει τους ΟΤΑ, συντηρεί τον κυβερνητικό συγκεντρωτισμό, που στοχεύει και στην υποβάθμιση του θεσμικού ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης η οποία πρέπει να λειτουργεί ως φραγμός ή ως άμυνα απέναντι στην κεντρική διοίκηση και την κατάχρηση εξουσίας.
Θεωρώ, ότι η υιοθέτηση τέτοιου είδους θεσμικών μεταρρυθμίσεων, θα αποδείξει αν τα πολιτικά κόμματα λειτουργούν ως θεσμοί διαμεσολάβησης των κοινωνικών αιτημάτων σε πολιτική πρόταση. Τότε θα υπάρξουν ενθαρρυντικά στοιχεία εξάλειψης ή τουλάχιστον μετριασμού του κυβερνητικού συγκεντρωτισμού.
Πώς φαντάζομαι τώρα σε γενικές γραμμές ένα λειτουργικό-οργανωτικό-διοικητικό σύστημα τοπικής διακυβέρνησης, χωρίς ωστόσο να εκληφθεί ως ολοκληρωμένη μελέτη.
Πολιτική – Διοικητική μεταρρύθμιση
1) διαχωρισμός των υποθέσεων τοπικού και γενικού ενδιαφέροντος με νομοθετική ρύθμιση
2) μετασχηματισμός των Καλλικρατικών Δήμων των πρωτευουσών πόλεων κάθε νομού σε Μητροπολιτικούς δια της απορροφήσεως των λοιπών Καλλικρατικών Δήμων. Οι Μητροπολιτικοί Δήμοι, λειτουργούντες ως κεντρικές υπηρεσίες, να αποτελούν ένα σύστημα διακυβέρνησης που να στηρίζεται στην ανάπτυξη σχέσεων ουσιαστικής συνεργασίας με τους κρατικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών. Να αποτελούν τους άξονες μιας πολύπλευρης ανάπτυξης στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό-διοικητικό και πολιτιστικό πεδίο. Τα πολυδύναμα αναπτυξιακά κέντρα, τους πόλους αστικής ανάπτυξης.
3) Οι προς απορρόφηση Καλλικρατικοί Δήμοι να λειτουργούν ως αποκεντρωμένες υπηρεσίες με τη μορφή αυτόνομων παραρτημάτων, που οργανικά να συνδέονται με τον Μητροπολιτικό(ΟΝ LINE).
4) αναβάθμιση των Περιφερειακών Ενώσεων Δήμων δια της μετεξέλιξή τους σε περιφερειακές διοικήσεις με τη μορφή του ΝΠΔΔ με παράλληλη απορρόφηση των αιρετών περιφερειών και κατάργηση των αποκεντρωμένων διοικήσεων με αρμοδιότητες:
α) την «αυτονομοθεσία» για τις υποθέσεις τοπικού ενδιαφέροντος
β) τον συντονισμό της περιφερειακής ανάπτυξης
γ) τη διαχείριση εθνικών και κοινοτικών πόρων για επενδυτικά σχέδια.
Το ΔΣ να συγκροτείται από τους Δημάρχους των Μητροπολιτικών Δήμων της περιφέρειας, το δε υπηρετούν προσωπικό των προς απορρόφηση περιφερειών και κατάργηση αποκεντρωμένων διοικήσεων, να μεταφερθεί στο νέο νομικό πρόσωπο.
5) Θεσμοθέτηση στην έδρα κάθε περιφερειακής διοίκησης, υπηρεσίας ελέγχου
νομιμότητας των πράξεων των Δήμων, υπαγομένης απ’ ευθείας στον ΥΠΕΣ
6) θεσμοθέτηση αιρετών κοινωνικών σχημάτων της συμμετοχικής δημοκρατίας με αρμοδιότητες: τη συνδιαμόρφωση τοπικών αναπτυξιακών πολιτικών, διαφάνειας και καταπολέμησης της διαφθοράς και της διαπλοκής.
Οικονομική –φορολογική μεταρρύθμιση
Όλες οι μεταρρυθμίσεις στον χώρο της αυτοδιοίκησης πρέπει πρωταρχικά να αντιμετωπίζονται από οικονομική άποψη γιατί το κυρίαρχο κριτήριο που προσμετράται στη Δημοκρατική ανεξαρτησία οιουδήποτε οργανισμού είναι η οικονομική του αυτοτέλεια. Για τον σκοπό αυτό υπάρχει συνταγματική κατοχύρωση. Συγκεκριμένα οι διατάξεις της παρ. 5 του άρθρου 102 του Συντάγματος ορίζουν: «Το Κράτος λαμβάνει τα νομοθετικά, κανονιστικά και δημοσιονομικά μέτρα που απαιτούνται για την εξασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας και των πόρων που είναι αναγκαίοι για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης με ταυτόχρονη διασφάλιση της διαφάνειας κατά τη διαχείριση των πόρων αυτών. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την απόδοση και κατανομή, μεταξύ των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των φόρων ή τελών που καθορίζονται υπέρ αυτών και εισπράττονται από το Κράτος. Κάθε μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από κεντρικά ή περιφερειακά όργανα του Κράτους προς την τοπική αυτοδιοίκηση συνεπάγεται και τη μεταφορά των αντίστοιχων πόρων. Νόμος ορίζει τα σχετικά με τον καθορισμό και την είσπραξη τοπικών εσόδων απευθείας από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης».
Ωστόσο και όπως είναι γνωστό, η εκάστοτε κεντρική εξουσία χρησιμοποιεί ένα «αποικιακού» χαρακτήρα διαχειριστικό καθεστώς σύμφωνα με το οποίο οι θεσμοθετημένοι υπέρ της αυτοδιοίκησης πόροι της αποδίδονται κατά το δοκούν, με αποτέλεσμα λόγω των μεγάλων περικοπών για την εμφάνιση πρωτογενών πλεονασμάτων, να περιορίζεται λόγω της οικονομικής αδυναμίας και εξάρτησης η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας δηλ. εξασθενείται ο δημοκρατικός χαρακτήρας της αυτοδιοίκησης.
Η κατάργηση του διαχειριστικού καθεστώτος αυτού, και η καθιέρωση νέου και νέων πηγών χρηματοδότησης αποτελεσματικής εισπραξιμότητας ώστε να συμβάλλουν στη δημιουργία υπόβαθρου οικονομικής αυτοδυναμίας, προϋποθέτουν μεταρρυθμίσεις όπως: 1) θέσπιση της τοπικής φορολογίας που δεν θα έχει καμιά σχέση με τα ανταποδοτικά τέλη και τους λοιπούς φόρους, τέλη και εισφορές που έχουν θεσμοθετηθεί υπέρ της τοπικής αυτοδιοίκησης με παράλληλη κατάργηση του άρθρου 259 του νόμου 3852/2010 (ΚΑΠ) εκτός της παραγράφου 14 του άρθρου 25 του νόμου 1828/89 που προβλέπει την επιβολή τοπικών φορολογιών ανταποδοτικού χαρακτήρα. Διευκρινίζω ότι η τοπική φορολογία δεν θα αποτελεί πρόσθετη φορολογία αλλά θα σχηματίζεται από τις υφιστάμενες και συγκεκριμένα:
α) κατά ποσοστό 100% από τον φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας όλων των φυσικών και νομικών προσώπων που θα αντικαταστήσει τον ΕΝΦΙΑ
β) κατά ποσοστό 100% από τα τέλη κυκλοφορίας.
Εκτιμώ ότι με τα παραπάνω ποσοστά του σχηματισμού της τοπικής φορολογίας, καλύπτεται σχεδόν το κόστος των μέχρι σήμερα μεταβιβασθεισών αρμοδιοτήτων.
2) θεσμοθέτηση αυτόνομου οργανισμού διαχείρισης των πόρων των ΟΤΑ που να λειτουργεί με τη μορφή του ΝΠΙΔ ως ευέλικτου σχήματος.
Οι εισπράξεις από το Δημόσιο, να κατατίθενται στην Τράπεζα της Ελλάδος σε λογαριασμό του οργανισμού και όχι στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων.
Οι αποδόσεις των πόρων από τον οργανισμό στους Δήμους, να γίνονται με νέα κριτήρια και κατά ποσοστό 90% προκειμένου να σχηματίζεται αποθεματικό για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών.
Στο Διοικητικό συμβούλιο να μετέχουν υποχρεωτικά αιρετοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, Πάρεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και εκπρόσωποι των επιμελητηρίων.
Ο εσωτερικός κανονισμός, η θητεία και λειτουργία του Διοικητικού συμβουλίου οι αρμοδιότητές του, η εποπτεία, ο έλεγχος των διοικούντων, η διάρκεια, καθώς και κάθε άλλη λεπτομέρεια, να καθοριστούν με νόμο.
3) Θεσμοθέτηση επιτροπής ελέγχου της πορείας των εισπράξεων των προαναφερομένων φορολογιών που σχηματίζουν την τοπική φορολογία και την κατάθεση στο σύνολό τους στην Τράπεζα της Ελλάδος.
4) Θεσμοθέτηση κοινής επιτροπής απαρτιζόμενης από τους ΓΓ του ΥΠ.ΕΣ και του ΥΠ.ΟΙΚ ή από ανώτατα Διευθυντικά τους στελέχη, εκπρόσωπους της ΚΕΔΕ και των Περιφερειακών Διοικήσεων, που να εισηγείται στα συναρμόδια υπουργεία, κατόπιν κοστολογικής μελέτης, τη διεύρυνση της τοπικής φορολογίας στις περιπτώσεις που θα εκχωρούνται νέες αρμοδιότητες στους ΟΤΑ, χωρίς τη συνοδεία αντίστοιχων πιστώσεων από άλλες πηγές του κρατικού προϋπολογισμού.
Με τις προτάσεις μου αυτές που ασφαλώς χρήζουν νομοτεχνικής επεξεργασίας- εφόσον φυσικά υιοθετηθούν επί της αρχής- θεωρώ ότι μια τέτοια θεμελιακή μεταρρύθμιση, εναρμονίζεται πλήρως με τον προσδοκώμενο εκσυγχρονισμό της τοπικής αυτοδιοίκησης και θα συμβάλλει αποτελεσματικά στην ποιοτική αναβάθμισή της και οικονομική ενδυνάμωσή της, αρκεί βέβαια να αρθούν και οι επιφυλάξεις της χώρας μας που ενσωματώθηκαν στο κείμενο του ν 1850/89 με τον οποίο κυρώθηκε ο ευρωπαϊκός χάρτης της τοπικής αυτονομίας.
