Στο θέμα της ανάπτυξης με ταυτόχρονη περιβαλλοντική προστασία, επικεντρώθηκε η ομιλία του Υπουργού Επικρατείας Αλέκου Φλαμπουράρη, κατά τη διεξαγωγή του 10ου Περιφερειακού Συνεδρίου για την Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Πελοποννήσου που διεξάγεται στην Τρίπολη.
Ο υπουργός επισήμανε τα εκρηκτικά προβλήματα που έχει δημιουργήσει τόσο σε παγκόσμιο, όσο και σε τοπικό επίπεδο, στο περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, ο στρεβλός τρόπος ανάπτυξης που εφαρμόστηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Στο κρίσιμο ζήτημα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, επισήμανε την «ανάγκη για ανάπτυξη ‘‘εδώ και τώρα’’, που θα αποβεί δίκαιη, με τελικό σκοπό τα αποτελέσματά της να διαχυθούν στην κοινωνία. Για ανάπτυξη όπου τα δημόσια αγαθά και το περιβάλλον συνυπάρχουν ισότιμα με τις οικονομικές παραμέτρους. Διότι υπάρχει άμεση ανάγκη για ακόμα μεγαλύτερη μείωση της ανεργίας, για νέες δουλειές, για προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και αν κάποιες φορές αυτό έχει τεράστιες αντιφάσεις και ανυπέρβλητες δυσκολίες»
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας του υπουργού:
Κυρίες και κύριοι,
΄Ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη η Επιστήμη ασχολείται συστηματικά με την ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος για την διατήρηση του οικοσυστήματος και την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Σήμερα πλέον η περιβαλλοντική ατζέντα είναι αυτονόητο και αναπόσπαστο μέρος της διεθνούς πολιτικής, επιστημονικής και της οικονομικής ατζέντας και πλήθος οργανισμών μελετούν εξειδικευμένα το περιβάλλον και τις μεθόδους προστασίας του.
Για πολλές δεκαετίες, σε θεωρητικό αλλά και σε εφαρμοσμένο επίπεδο, η οικονομική ανάπτυξη και η περιβαλλοντική προστασία λειτούργησαν ως ανταγωνιστικά πεδία. Η αντίθεση αυτή επιβιώνει και στις μέρες μας. Από την σκοπιά των υπέρμαχων της οικονομικής ανάπτυξης η εκτεταμένη και εξαντλητική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων είναι επιβεβλημένη, ενώ η περιβαλλοντική προστασία, από τη μεριά της, υπαγορεύει και προωθεί απαγορεύσεις, που εξ αντικειμένου ανακόπτουν την οικονομική ανάπτυξη.
Ο πόλεμος αυτός κατέληξε σε στρεβλή ανάπτυξη αλλά και σε πληγωμένο περιβάλλον. Γι’ αυτό, είναι ανάγκη να εμπεδωθεί στους ειδικούς αλλά και στην κοινωνία η αντίληψη, ότι η οικονομική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος είναι αιτήματα συμπληρωματικά και εφαρμόζονται ως τέτοια. Δηλαδή πρέπει να συμβαδίζουν και να αλληλοσυμπληρώνονται.
Η προστασία του περιβάλλοντος αποκτά νόημα και γίνεται πιο εντατική όταν οι άνθρωποι ευημερούν, ενώ η ευημερία των ανθρώπων τροφοδοτείται, και τελικά είναι επιτεύξιμη μονάχα σε ένα υγιές περιβάλλον. Τα δύο πεδία συγχωνεύονται σ’ αυτό που ονομάζεται «αειφόρος» ή «βιώσιμη» ανάπτυξη.
Σε αυτό το μοντέλο ανάπτυξης γίνεται λελογισμένη χρήση των φυσικών πόρων. Περιορίζονται έτσι οι παράγοντες ανισορροπίας στο περιβάλλον αλλά παράλληλα εξοικονομούνται μελλοντικές δαπάνες τις οποίες θα απαιτούσαν τα επανορθωτικά μέτρα της αλόγιστης και άνευ περιορισμών χρήσης.
Βραχίονας αυτού του μοντέλου είναι η λεγόμενη «κυκλική οικονομία», αυτή δηλαδή που απομακρύνεται από το τρίπτυχο «παίρνω – φτιάχνω – απορρίπτω», δηλαδή από το γραμμικό μοντέλο που θεωρεί αναπόφευκτο μαζί με την ημερομηνία λήξης του κάθε παραγόμενου προϊόντος να θεωρεί ληγμένη, ανύπαρκτη και άχρηστη την πρώτη ύλη από την οποία προήλθε ή και αυτό ακόμα το ληγμένο προϊόν άχρηστο για οποιαδήποτε άλλη χρήση εκτός από αυτήν για την οποία είχε αρχικώς κατασκευαστεί.
Αυτή η πρακτική μεγιστοποίησε την χρήση των φυσικών πόρων καταλήγοντας συχνά σε καταστροφικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για σπάνιες πρώτες ύλες, των οποίων η ζήτηση αυξάνεται ραγδαία. Και εκδηλώθηκε σε όλους τους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας, στη βιομηχανική παραγωγή (μέταλλα, μεταλλεύματα, ορυκτά, διάφορες πρώτες ύλες κ.λπ.,) στην αγροτική παραγωγή και στην κτηνοτροφία, σε όλους. Με την επικράτηση μάλιστα του καταναλωτισμού ως «αξία», έννοιες όπως η «επιδιόρθωση», η «ανακατασκευή» και η «επαναχρησιμοποίηση» ενοχοποιήθηκαν και στην παραγωγική διαδικασία αλλά και στα σπίτια μας. Στον αντίποδα αυτών η «ανακύκλωση» έχει ακόμη πολύ δρόμο στη χώρα μας.
Η περιοχή σας πρόκειται να υποδεχτεί σύντομα ένα μεγάλο ΄Εργο, αυτό της Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Αυτό με υποχρεώνει να απομονώσω αυτό το κεφάλαιο από τη συνολική συζήτηση.
Το πρώτο λοιπόν που πρέπει να υπερβούμε για να γίνει αντιληπτό αυτό το ΄Έργο είναι η αντίληψη ότι «ο καλός Δήμαρχος βρίσκει ένα μέρος, πάντα μακριά από την αυλή μας, για να θάψει τα σκουπίδια που μαζεύει σαν καλή νοικοκυρά». Πρόκειται για πρακτική καταστροφική για το περιβάλλον, για την υγεία και για την οικονομία. Αφήνω στην άκρη τις έριδες για την επιλογή του τόπου ταφής. Στον προηγμένο κόσμο, τα απορρίμματα όχι μόνο δεν βλάπτουν αλλά χρησιμοποιούνται μέσω της κυκλικής οικονομίας, δηλαδή επαναχρησιμοποιούνται ως πόροι νέας παραγωγής. Αυτό σημαίνει εξοικονόμηση φυσικών ή άλλων πόρων, προστασία του περιβάλλοντος, προστασία της υγείας, λειτουργία επιπλέον παραγωγικών μονάδων με τις συνακόλουθες θέσεις εργασίας.
Δεν πρέπει να παραλείψω ότι στη χώρα μας, συσσωρευμένα προβλήματα, αστοχίες και κωλυσιεργία δεκαετιών πλέον, μας ταλανίζουν και επιβαρύνουν τον εθνικό προϋπολογισμό με πρόστιμα, εκ των οποίων τα μισά είναι για χωματερές.
Δυστυχώς για πολλά χρόνια, αλλά ακόμα και σήμερα, η προστασία του περιβάλλοντος και η οικονομική ανάπτυξη αντιμετωπίζονται ως δύο χώροι ανταγωνιστικοί. Για πολλούς η οικονομική ανάπτυξη συνεπάγεται την εκτεταμένη και εξαντλητική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, ενώ η προστασία του περιβάλλοντος συνοδεύεται από απαγορεύσεις που τελικά εμποδίζουν την ανάπτυξη της οικονομίας και οι δύο αυτές συνιστώσες οδήγησαν σε στρεβλή ανάπτυξη, αλλά και σε πληγές στο περιβάλλον.
Θα πρέπει να περάσει στην κοινωνία ότι η προστασία του περιβάλλοντος και ανάπτυξη πρέπει να θεωρούνται ως δύο τομείς που συμβαδίζουν και αλληλοσυμπληρώνονται. Η προστασία του περιβάλλοντος αποκτά νόημα και γίνεται πιο εντατική όταν οι άνθρωποι ευημερούν, ενώ η ευημερία των ανθρώπων τροφοδοτείται, και τελικά είναι επιτεύξιμη μονάχα σε ένα υγιές περιβάλλον. Σε αυτόν τον άξονα προσπαθούμε να προάγουμε την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, εναρμονίζοντας την ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος με την οικονομική ανάπτυξη.
Στην αειφόρο ανάπτυξη μπορεί να ανταποκριθεί και να συμβάλλει η κυκλική οικονομία, που σημαίνει :
– Να φύγουμε από το μοντέλο που κυριαρχεί μέχρι σήμερα και στηρίζεται στο τρίπτυχο «παίρνω – φτιάχνω – απορρίπτω», δηλαδή ένα γραμμικό μοντέλο που κάθε προϊόν αναπόφευκτα φτάνει στο τέλος της ζωής του. Έτσι με την αύξηση του πληθυσμού και του πλούτου η ζήτηση για σπάνιες πρώτες ύλες αυξάνει συνεχώς. Η συνεχής αναζήτηση μετάλλων και μεταλλευμάτων, ορυκτών, καυσίμων, ζωοτροφής και τροφίμων κλπ, οδηγώντας έτσι στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
– Ταυτόχρονα, οφείλουμε να ξεκινήσουμε την μετάβαση σε μία κυκλική οικονομία η οποία προϋποθέτει την επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανανέωση και ανακύκλωση υφιστάμενων υλικών και προϊόντων.
Αυτή η «μετάβαση» απαιτεί τη συμμετοχή και δέσμευση πολλών και διαφορετικών ομάδων ανθρώπων, με πρώτους τους υπεύθυνους χάραξης και υλοποίησης αυτής της πολιτικής.
Από αυτά που σας περιέγραψα μπορεί να ισχυρισθεί κάποιος ότι δεν γίνονται, είμαι αιθεροβάμων κλπ. Έχω πλήρη συνείδηση των δυσκολιών αλλά ταυτόχρονα και της αναγκαιότητας, διότι θεωρώ ότι είναι η μόνη λύση για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, κοινωνικό και περιβαλλοντολογικό.
Το σύγχρονο υπόδειγμα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής ηπείρου είναι αυτό, που αντιμετωπίζει τα απόβλητα ως πόρους και οδηγεί προς την κυκλική οικονομία. Δηλαδή τα απόβλητα ξαναμπαίνουν στον οικονομικό κύκλο για επαναχρησιμοποίηση. Αυτό ως αποτέλεσμα έχει επιπλέον κύκλο εργασιών και επιπλέον θέσεις εργασίας.
Η διαδεδομένη, ακόμα και στις μέρες μας, ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων στο περιβάλλον, δημιουργεί ένα από τα σημαντικότερα και πλέον σύνθετα περιβαλλοντικά και οικονομικά ζητήματα παγκοσμίως, παρά τις έως τώρα προσπάθειες σε παγκόσμιο, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο για την διαχείρισης τους. Η διαχείριση των απορριμμάτων συνδέεται άρρηκτα με την προστασία του περιβάλλοντος, της δημόσιας υγείας και της εξοικονόμησης πολύτιμων πόρων.
Επιπλέον στη χώρα μας, συσσωρευμένα προβλήματα, αστοχίες και κωλυσιεργία δεκαετιών πλέον, μας ταλανίζουν και επιβαρύνουν τον εθνικό προϋπολογισμό με πρόστιμα, εκ των οποίων τα μισά είναι για χωματερές.
Κοινωνική συνείδηση και Διαχείριση Αποβλήτων
Βασικό στοιχείο για την επιτυχία της εφαρμογής της αρχής της κυκλικής οικονομίας στην διαχείριση των στερεών αποβλήτων είναι η συμμετοχή του πολίτη, των νοικοκυριών, των διαφόρων ειδών καταστημάτων κλπ, αφού ιδιοκτησία τους είναι τα υλικά. Αν δεν ενισχυθεί η διαλογή στην πηγή, τότε τα διάφορα υλικά θα ανακατεύονται και θα μετατρέπονται σε δύσκολα διαχειρίσιμα απορρίμματα. Επομένως, η αποκέντρωση των δράσεων και ο δημοκρατισμός σχεδιασμός είναι απαραίτητες αρχές για διαχείριση αποβλήτων. Σ’ αυτή την προσπάθεια καθοριστικό ρόλο έχουν οι Δημοτικές Αρχές, η εκπαίδευση, και οι φορείς των πολιτών. Να αλλάξει αυτό που μέχρι σήμερα είχαμε μάθει ότι “καλός δήμαρχος” είναι αυτός, που μαζεύει επιμελώς τα σκουπίδια και βρίσκει ένα μακρινό μέρος στην πίσω αυλή του γείτονα να τα θάβει. Αυτό το υπόδειγμα, πρέπει να εγκαταλειφθεί.
Το Μάρτιο 2015 καταρτίστηκε το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (Ε.Σ.Δ.Α). Το Ε.Σ.Δ.Α αποτελεί ένα κανονιστικό κείμενο, που αποβλέπει σε ένα εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης των αποβλήτων σύγχρονο και φιλικό προς το περιβάλλον, ανατρέποντας την, επί δεκαετία τουλάχιστον πολιτική και στοχεύοντας σε μια κοινωνία που θα προάγει την κυκλική οικονομία με την μετατροπή των αποβλήτων σε πόρους. Σύμφωνα με τον ΕΣΔΑ αναθεωρήθηκαν οι Περιφερειακοί Σχεδιασμοί (ΠΕΣΔΑ) με βάση τα Τοπικά Σχεδία Διαχείρισης Αποβλήτων.
Τα ΠΕ.Σ.Δ.Α αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης του συνόλου των αποβλήτων που παράγονται σε μία Περιφέρεια, προσδιορίζουν τις γενικές κατευθύνσεις για τη διαχείρισή τους, σε συμφωνία με τις κατευθύνσεις του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων και υποδεικνύουν τα κατάλληλα μέτρα που προωθούν ιεραρχικά και συνδυασμένα την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση, άλλου είδους ανάκτηση, όπως ανάκτηση ενέργειας και την ασφαλή τελική διάθεση σε επίπεδο Περιφέρειας.
Η εφαρμογή των δράσεων που περιλαμβάνονται στα Τοπικά Σχέδιά είναι επιτακτική για να είναι μέχρι το 2020 οι δήμοι εντός των στόχων, που θέτει ο ΕΣΔΑ, δηλαδή για χωριστή συλλογή και ανάκτηση του 50% του συνόλου των αστικών στερεών αποβλήτων σε δημοτικό επίπεδο.
Σ’ αυτό το σημείο θα περάσω και στο ειδικότερο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων στον τόπο σας, την Πελοπόννησο. Δυστυχώς εδώ και τρία χρόνια δεν έχουμε προχωρήσει στην ολοκληρωμένη εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης των απορριμμάτων, με αρχή – μέση – τέλος. Δεν αποδίδουμε ευθύνη σε κανέναν, δεν είναι η πρόθεσή μας, καταλαβαίνουμε τις δυσκολίες συνεννόησης 27 δήμων, άλλωστε όπως γνωρίζετε, προσπαθήσαμε να συμβάλλουμε στην εξεύρεση λύσης.
Η υφιστάμενη διαχείριση των αποβλήτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από μεγάλη έλλειψη υποδομών διαχείρισης και ένας σημαντικός αριθμός ΧΑΔΑ δεν έχει ακόμα αποκατασταθεί. Παράλληλα, κάποιοι Δήμοι έχουν προχωρήσει στη μεταβατική διαχείριση των αποβλήτων τους – κυρίως μέσω επεξεργασίας σε κινητές, μεταβατικής φύσης μονάδες διαχείρισης – δεματοποίησης των αποβλήτων και προσωρινής αποθήκευσης έως ότου κατασκευασθούν οι μόνιμες υποδομές διαχείρισης και ασφαλούς διάθεσης που προβλέπονται από το ισχύοντα ΠΕΣΔΑ. Επειδή όμως, λείπουν υποδομές διαχείρισης αποβλήτων, ένα σημαντικό μέρος των παραγόμενων αστικών στερεών αποβλήτων της Περιφέρειας πηγαίνει σε ΧΑΔΑ.
Είναι επίσης γνωστό σε όλους μας, πως η Χώρα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, για την παρουσία και λειτουργία Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ), με την υποχρέωση καταβολής προστίμου και εξαμηνιαίας χρηματικής ποινής για κάθε εξάμηνο μη συμμόρφωσης.
Το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) Πελοποννήσου αποτελεί σχέδιο διαχείρισης του συνόλου των παραγομένων στην Περιφέρεια αποβλήτων, προσδιορίζοντας τις γενικές κατευθύνσεις του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και υποδεικνύοντας την πρόληψη παραγωγής, την προετοιμασία για την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση αλλά και κάθε είδους ανάκτηση και την ασφαλή τελική διάθεση σε επίπεδο Περιφέρειας.
Ο αγροτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας και το πλήθος των μικρών οικισμών της, κάνει την οικιακή κομποστοποίηση εξαιρετικά ελκυστική. Εκτιμάται ότι με ένα σχετικά περιορισμένο κόστος της τάξης του ενός εκατομμυρίου ευρώ μπορούν να εξασφαλιστούν οικιακοί και συνοικιακοί κομποστοποιητές για το 5% των νοικοκυριών της Περιφέρειας. Η οικιακή κομποστοποίηση μπορεί να εκτρέψει από τα δημοτικά δίκτυα αποκομιδής έως και 3.000 τόνους βιοαποβλήτων έως το 2020. Επιπλέον, στο βαθμό που θα αυξάνεται το ποσοστό χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων από τα σύμμεικτα αστικά στερεά απόβλητα, είναι δυνατό η συλλεγόμενη ποσότητα να κομποστοποιείται για την παραγωγή εδαφοβελτιωτικού υλικού υψηλής ποιότητας και οικονομικής αξίας.
Οι έννοιες «Ανάκτηση Ενέργειας» και «Ενεργειακή Αξιοποίηση Αποβλήτων» αποδίδονται σε πρακτικές ήπιας περιβαλλοντικής όχλησης, οι οποίες βάσει βιολογικών ή/και χημικών διεργασιών παράγουν δευτερογενή αέρια ή υγρά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας. Τέτοιες πρακτικές ενδεικτικά είναι: η ανάκτηση βιοαερίου από ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ, η παραγωγή βιοαερίου μέσω αναερόβιας αποδόμησης, η παραγωγή βιοντίζελ από απόβλητα έλαια κ.α. Ενδεικτικά, στους ΧΥΤΑ που καταλήγουν τόνοι σκουπιδιών, η έκλυση του βιοαερίου ενός καταστροφικού αέριου (τόσο για τις στρώσεις του όζοντος όσο και για την ανάπτυξη των φυτών), υπεύθυνου για πυρκαγιές και εκρήξεις, αξιοποιείται για την παραγωγή ενέργειας (συγκεντρώνεται, καθαρίζεται και μέσω μηχανών εσωτερικής καύσης παράγεται ενέργεια που αγοράζεται από τη ΔΕΗ).
Η χώρα έχει ανάγκη για ανάπτυξη «εδώ και τώρα». Δεν πρόκειται για την ανάπτυξη που επιθυμούν οι ολίγοι για να κερδίσουν περισσότερα αλλά γι’ αυτήν που έχουν ανάγκη οι πολλοί για να επιζήσουν και να θεμελιώσουν την αυριανή τους ευημερία. Το εισόδημά μας καταστράφηκε την τελευταία δεκαετία σε μέγεθος μεγαλύτερο της καταστροφής ενός συμβατικού πολέμου με όπλα. Στην ανάπτυξη που διεκδικούμε, τελικός σκοπός είναι τα αποτελέσματά της να διαχυθούν στην κοινωνία, στους πολλούς. Μόνο τότε θα αποβεί δίκαιη. Στην ανάπτυξη που διεκδικούμε τα δημόσια αγαθά και το περιβάλλον συνυπάρχουν ισότιμα με τις οικονομικές παραμέτρους, όσο και αν κάποιες φορές αυτό έχει τεράστιες αντιφάσεις και ανυπέρβλητες δυσκολίες. ΄Αλώστε, στην Κυβέρνηση αυτή, τελικώς, κανένα μεγάλο δίλημμα δεν της χαρίστηκε.
