Τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ) αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για τη Δημόσια Υγεία, καθώς μπορεί να έχουν μείζονες επιπτώσεις τόσο στην γενικότερη υγεία των ατόμων, όσο και στην αναπαραγωγική, σεξουαλική και ψυχική τους υγεία.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, υπολογίζεται ότι καθημερινά μολύνονται με κάποιο ΣΜΝ περί το 1 εκατομμύριο άτομα, τα οποία είναι ασυμπτωματικά στην πλειονότητά τους. Εκτιμάται ότι περισσότεροι από 500 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκδηλώσει έρπητα γεννητικών οργάνων, ενώ η λοίμωξη από HPV συνδέεται με πάνω από 311.000 θανάτους από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ετησίως.
Περισσότερα από 30 διαφορετικά βακτήρια, ιοί και παράσιτα μεταδίδονται σεξουαλικά (κολπική, πρωκτική ή στοματική επαφή) και κάποια μπορούν να μεταδοθούν από τη μητέρα στο παιδί κατά τη διάρκεια της κύησης, της γέννησης ή του θηλασμού. Στα 4 συχνότερα ΣΜΝ συγκαταλέγονται η γονόρροια, η σύφιλη και οι λοιμώξεις από χλαμύδια και τριχομονάδα, για τα οποία υπάρχει κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και μπορούν να θεραπευτούν πλήρως.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση των ΣΜΝ τόσο σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στην χώρα μας. Με βάση δεδομένα του CDC στις ΗΠΑ το χρονικό διάστημα 2017 – 2021 παρατηρήθηκε αύξηση συνολικά στα ΣΜΝ της τάξης του 7%. Ειδικότερα, τα κρούσματα σύφιλης αυξήθηκαν κατά 28.6% και τα κρούσματα γονόρροιας κατά 4.6%, κατά τη διετία 2020 – 2021. Ανάλογα είναι τα δεδομένα που προκύπτουν από τις αντίστοιχες εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) για το 2021, βάσει των οποίων παρατηρείται σημαντική αύξηση των κρουσμάτων σύφιλης και γονόρροιας, της τάξης των 7 και 13.7 νέων διαγνώσεων ανά 100.000 πληθυσμού, αντίστοιχα.
Στη χώρα μας, όπως αποτυπώνεται από τις Ετήσιες Επιδημιολογικές Εκθέσεις του Τμήματος ΣΜΝ του ΕΟΔΥ, στο χρονικό διάστημα 2020 – 2022, έχει καταγραφεί αύξηση της τάξης του 113.36% για τα κρούσματα πρώιμης σύφιλης και της τάξης του 120.73% για τα κρούσματα γονόρροιας.
Συγκεκριμένα, το έτος 2022, καταγράφηκαν 8.26 νέες διαγνώσεις σύφιλης ανά 100.000 πληθυσμού και 3.45 νέες διαγνώσεις γονόρροιας ανά 100.000 πληθυσμού.
Όσον αφορά τη σύφιλη, το 93.04% των κρουσμάτων ήταν άνδρες, ηλικίας κυρίως μεταξύ 25 – 64 ετών και σε ποσοστό 72.16% ο τρόπος μετάδοσης αφορούσε σεξουαλικές επαφές ανδρών με άλλους άνδρες. Για την γονόρροια, το 95.86% των κρουσμάτων ήταν επίσης άνδρες, ηλικίας κυρίως μεταξύ 25 – 44 ετών, ενώ ο τρόπος μετάδοσης φαίνεται να μοιράστηκε ανάμεσα στις σεξουαλικές επαφές ανδρών με άλλους άνδρες (47.24%) και με γυναίκες (46.41%).
Η σύφιλη και η γονόρροια αποτελούν αξιόπιστους δείκτες της τάσης και των υπόλοιπων ΣΜΝ, καθώς και των σεξουαλικών συμπεριφορών του πληθυσμού.
Φαίνεται, επομένως, πως οι σεξουαλικές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου πολλαπλασιάζονται και αφορούν όλο και ευρύτερο μέρος του γενικού πληθυσμού. Αυτό καθιστά τα ΣΜΝ προτεραιότητα για τη διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας και επιτακτική την ανάγκη για έλεγχο της διασποράς και πρόληψη της μετάδοσης.
Ο ρόλος του Κέντρου Σεξουαλικής Υγείας του ΕΟΔΥ στην εφαρμογή του δωρεάν και ανώνυμου συνδυαστικού ελέγχου για HIV, Ηπατίτιδα Β&C και ΣΜΝ
Ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), τηρώντας τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές στρατηγικές της καλής πρακτικής αύξησης των κέντρων πρόληψης των Σεξουαλικά Μεταδιδόμενων Νοσημάτων (Checkpoint, Sexual Health Clinic/Centre), στο πλαίσιο του συνδυαστικού ελέγχου (integrated testing), προχώρησε στη δημιουργία του Γραφείου Σεξουαλικής Υγείας (Κέντρο Σεξουαλικής Υγείας-ΕΟΔΥ), τον Ιανουάριο του 2020. Πρόκειται για ένα Κέντρο Ανιχνευτικού Ελέγχου και Συμβουλευτικής για την HIV λοίμωξη, τη Σύφιλη, την Ηπατίτιδα B & C, τη Χλαμυδιακή λοίμωξη και τη Γονόρροια, το οποίο λειτουργεί εντός της Πολυκλινικής Αθηνών του Γ.Ν.Α. “Ο Ευαγγελισμός-Οφθαλμιατρείο-Πολυκλινική”.
Το Integrated testing (δηλαδή το να εξετάζεται κανείς για περισσότερες από μία λοιμώξεις εντός της ίδιας δομής) για HIV, Ηπατίτιδα Β&C και για ΣΜΝ υποστηρίζεται από Παγκόσμιους και Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το ECDC και ο ΠΟΥ, ως μια αποτελεσματική μέθοδο αύξησης του αριθμού των τεστ που διενεργούνται και κατ’επέκταση των νέων διαγνώσεων. Το Integrated testing μπορεί να ενισχύσει την έγκαιρη διάγνωση και την χρήση των υπαρχουσών δομών και να μειώσει τις καθυστερήσεις που παρατηρούνται στη διασύνδεση με τη θεραπεία πολλαπλών λοιμώξεων, χρησιμοποιώντας μια πιο απλή, εύκολη και ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Ο ΠΟΥ συστήνει την συνένωση των υπηρεσιών για HIV, ιογενή ηπατίτιδα και ΣΜΝ με σκοπό την εξάλειψή τους μέχρι το 2030. Τα ευρωπαϊκά πιλοτικά προγράμματα (Ευρωπαϊκή Κοινή Δράση INTEGRATE) ανέδειξαν την αναγκαιότητα επιτάχυνσης της ανάπτυξης προγραμμάτων integrated testing, ώστε να αυξηθούν/βελτιστοποιηθούν όλες οι δυνατότητες παροχής υπηρεσιών -περισσότερο ανθρωποκεντρικές- να μειωθούν οι χαμένες ευκαιρίες για testing και να διασφαλιστεί ότι όλο και περισσότερα άτομα θα γνωρίζουν την κατάσταση της υγείας τους. Επίσης, φάνηκε ότι η ενσωμάτωση περισσοτέρων του ενός τεστ σε δομές στην κοινότητα αποτελεί μια αποτελεσματική μέθοδο με στόχο την αύξηση της εξεταστικής κάλυψης, ενώ καλύπτει πιο αποτελεσματικά τις ανάγκες των πληθυσμών που φαίνεται να είναι πιο ευάλωτοι σε HIV, Ηπατίτιδα Β& C, και ΣΜΝ ή δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε παραδοσιακές δομές υγείας.
Σκοπός του Κέντρου Σεξουαλικής Υγείας είναι η προαγωγή της σεξουαλικής υγείας και ο έλεγχος της διασποράς των Σεξουαλικά Μεταδιδόμενων Νοσημάτων, μέσω της παροχής υπηρεσιών πρόληψης τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Στόχος του Κέντρου είναι η πρόληψη των Σεξουαλικά Μεταδιδόμενων Νοσημάτων, η οποία περιλαμβάνει δυο επίπεδα:
α) το επίπεδο ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και συμβουλευτικής του πληθυσμού σε θέματα σεξουαλικής υγείας, εξάλειψης στερεοτύπων, αντιλήψεων, συνηθειών και πρακτικών συμπεριφοράς, προτροπής υιοθέτησης ασφαλέστερων σεξουαλικών πρακτικών, ενημέρωσης των σεξουαλικών συντρόφων, πρόληψης σεξουαλικής κακοποίησης, υπογράμμισης των κινδύνων του Chemsex ή της συχνής εναλλαγής συντρόφων, ευαισθητοποίησης για τακτικό και επαναλαμβανόμενο έλεγχο κυρίως σε ευάλωτους πληθυσμούς, προώθησης του εμβολιασμού σε άντρες και γυναίκες (Ηπατίτιδα Β, HPV), λήψης προφυλακτικής αγωγής πριν ή μετά την σεξουαλική έκθεση στον HIV (PEP & PrEP), ψυχολογικής στήριξης λόγω του κοινωνικού στίγματος, χρήσης των υπηρεσιών υγείας, προώθησης του σεβασμού των σεξουαλικών δικαιωμάτων, εκπαίδευσης στη σωστή χρήση προφυλακτικού, διάδοσης των μεθόδων αντισύλληψης, κ.ά.
β) το επίπεδο αντιμετώπισης των ΣΜΝ, μέσω της έγκαιρης ανίχνευσής τους (testing), της διασύνδεσης με το σύστημα υγείας και της θεραπευτικής αντιμετώπισης.
Το Κέντρο Σεξουαλικής Υγείας στην παρούσα χρονική φάση εφαρμόζει ένα πρωτόκολλο διενέργειας ελέγχου (testing) για HIV λοίμωξη, Ηπατίτιδα (B&C) Σύφιλη, Χλαμύδια και Γονόρροια με τη μέθοδο της δοκιμασίας Ταχείας Ανίχνευσης (Rapid Diagnostic Tests-RDTs) μέσω της λήψης και επεξεργασίας αίματος, ούρων, ουρηθρικού εκκρίματος και κολπικού επιχρίσματος. Ο έλεγχος (testing) περιλαμβάνει ταυτόχρονα εξατομικευμένη συμβουλευτική πριν και μετά την κάθε δοκιμασία ελέγχου (Pre and Post Counseling) και διευκόλυνση διασύνδεσης των ατόμων με δομές υγείας μετά από ένα αντιδρών/θετικό αποτέλεσμα.
Πιο συγκεκριμένα, στο Κέντρο Σεξουαλικής Υγείας του ΕΟΔΥ, σε ένα προστατευμένο και φιλικό περιβάλλον, στελεχωμένο από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και διασφαλίζοντας το απόρρητο και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, παρέχονται οι ακόλουθες υπηρεσίες:
α) δωρεάν, ανώνυμα, χωρίς παραπεμπτικό, χωρίς επίδειξη ΑΜΚΑ έλεγχος (screening) με τη μέθοδο της δοκιμασίας της ταχείας ανίχνευσης (rapid test) για HIV, Σύφιλη, Χλαμύδια, Γονόρροια, Ηπατίτιδα Β, Ηπατίτιδα C
β) δωρεάν, ανώνυμα, χωρίς παραπεμπτικό χωρίς επίδειξη ΑΜΚΑ ανιχνευτική και επιβεβαιωτική εξέταση αιμοληψίας για την HIV λοίμωξη (Elisa, Western Blot) και την Ηπατίτιδα Β
γ) ταυτόχρονη παροχή ατομικής συμβουλευτικής και εξατομικευμένης ψυχολογικής υποστήριξης πριν και μετά την εθελοντική εξέταση (voluntary counseling testing-VCT) σε κάθε ωφελούμενο ανεξαρτήτως αποτελέσματος (Pre and Post Counseling)
δ) ομαδική συμβουλευτική σε θέματα πρόληψης των ΣΜΝ (π.χ. πρόσφυγες, μετανάστες, φοιτητές)
ε) ατομική ιατρική συμβουλευτική σε θέματα σεξουαλικής υγείας
στ) διασύνδεση με: α) Μονάδες Λοιμώξεων των Νοσοκομείων για τη λήψη αντιρετροϊκής αγωγής, β) το Νοσοκομείο Αφροδισίων & Δερματικών Νόσων «Ανδρέας Συγγρός» για τον επιβεβαιωτικό έλεγχο της Σύφιλης και Γονόρροιας, γ) τα Νοσοκομεία που πραγματοποιούν επιβεβαιωτικό έλεγχο για Χλαμύδια, δ) τα Ηπατολογικά Τμήματα για τον επιβεβαιωτικό έλεγχο Ηπατιτίδων και την λήψη αγωγής
ζ) συμμετοχή σε εξωτερικές δράσεις ευαισθητοποίησης της Κοινότητας και πρόληψης των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων
Οι παραπάνω υπηρεσίες παρέχονται στον 2ο όροφο του κτιρίου της Πολυκλινικής Αθηνών, στην οδό Πειραιώς 3, Ομόνοια. Ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να επικοινωνήσει στο τηλέφωνο 210.8813615 ή/και στο email: sexualhealth@eody.gov.gr, προκειμένου να λάβει πληροφορίες για το Κέντρο και τις παρεχόμενες υπηρεσίες, καθώς και για να προγραμματίσει ένα ραντεβού, από Δευτέρα ως Παρασκευή κατά τις ώρες 09:00 έως 14:00.
Λήπτες των παρεχόμενων υπηρεσιών του Κέντρου Σεξουαλικής Υγείας είναι όλη η Κοινότητα – γενικός πληθυσμός και οι ευάλωτες ομάδες. Συγκεκριμένα, στο Κέντρο απευθύνονται κάτοικοι όλου του λεκανοπεδίου της Αττικής, άτομα από την υπόλοιπη ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, φοιτητές εσωτερικού και εξωτερικού, άτομα που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά, πρόσφυγες, παράνομοι μετανάστες, παράνομα εκδιδόμενα άτομα, άστεγοι, ΧΕΝ, πάσχοντες από ψυχική νόσο, άτομα με αναπηρία, άτομα που ανήκουν στην LGBT κοινότητα, άνεργοι, κλπ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για το έτος 2023 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 3.500 ανιχνευτικοί και διαγνωστικοί έλεγχοι.
Τέλος, βασική επιδίωξή του ΕΟΔΥ παραμένει η καθολική και απρόσκοπτη προσβασιμότητα της Κοινότητας σε υπηρεσίες ενημέρωσης, πρόληψης, έγκαιρης ανίχνευσης και διάγνωσης, καθώς και η έγκαιρη θεραπευτική αντιμετώπιση των ΣΜΝ. Έτσι, ο ΕΟΔΥ έχει δρομολογήσει ήδη την πιλοτική λειτουργία νέων Κέντρων Σεξουαλικής Υγείας σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη, με στόχο την επέκτασή τους και στις υπόλοιπες πόλεις της ελληνικής επικράτειας στο μέλλον.
